Người Mảng sinh sống chủ yếu ven hai con sông lớn là sông Đà và Nậm Na của tỉnh Lai Châu. Cộng đồng dân tộc Mảng mang những nét đẹp văn hóa nguồn cội, bản địa độc đáo.
Người Mảng quan niệm rằng việc ở rể là để trả công cho bố mẹ cô gái, chàng rể phải làm ra của cải bù vào sự nuôi dưỡng trưởng thành của bên gia đình nhà gái.
Để chuẩn bị cho việc đi ở rể, chàng trai sẽ phải chuẩn bị quần áo và ít tiền bạc cho vào bem. Ngoài ra chàng còn phải đem theo một con dao có cả bao dao và dây buộc. Việc đi ở rể phải báo cho bố mẹ nhà gái biết, do con gái và con rể cùng nói, cùng xin phép. Ngày đi ở rể cũng được em trai ruột hoặc em trai họ dẫn đi, nếu không có ai thì nhờ tới ông mối đưa đi giúp. Theo quan niệm của đồng bào thì việc tìm chọn người mối là người thân thích trong họ tộc là rất tốt nếu như người đó am hiểu lý lẽ phong tục.
Việc ở rể cũng là một thử thách để chàng rể sau này trưởng thành hơn, thời gian sẽ chứng minh gia đình chọn được người con rể tài giỏi, hiền lành, chăm chỉ làm ăn. Chàng rể mang quần áo đi để mặc, mang dao đi để làm việc. Khi đến ở rể, mọi công việc lớn nhỏ chàng rể đều phải hoàn thành tốt công việc, có như thế mới được bố mẹ cô gái yêu quý và cô gái đã chọn lựa được người chồng tốt. Trước khi chàng về ở rể thì cô gái và chị (em) gái ngủ cùng buồng nhưng khi chồng chị về ở rể, các em (chị) phải ngủ ở các buồng khác, đôi vợ chồng mới sẽ ngủ cùng buồng với nhau.
Trước đây, việc đi hỏi vợ và tục lệ ở rể được quy định rất chặt chẽ, thời gian ở rể có thể từ 1-12 năm, hoặc có trường hợp nhà gái xin luôn chàng rể về ở rể suốt cả đời để chăm sóc bố mẹ khi về già. Một tục lệ của người Mảng khi ông mối nhà trai xin bên nhà gái ra hạn thời gian ở rể là bao nhiêu năm. Thì bố gái trực tiếp bảo rằng, cho ăn xôi ba nắm (có nghĩa là thời gian ở rể phải đủ 3 năm mới được cưới), còn nếu chủ nhà gái bảo phải ăn 12 nắm thì phải ở cho đủ 12 năm. Mối nhà trai cũng không thể thoả thuận được nữa, còn nếu nhà trai bỏ đám đó sẽ phải bồi thường lợn, gà, rượu rất nặng.
Ngày nay, quy định về thời gian ở rể có thoải mái hơn đôi chút, nếu gia đình có điều kiện thì một năm sau tổ chức cưới luôn, nếu gia đình chưa có điều kiện thì phải ở rểba năm.
Trong quá trình ở rể chàng trai cũng phải chịu nhiều thử thách từ phía gia đình nhà gái. Hàng ngày, chàng làm nương, lúc giải lao tranh thủ tìm kiếm củi, bắn con thú. Khi về nhà thì thường đeo vác những bó củi to về để đun nấu. Trong sinh hoạt tại nhà, chàng rể tuyệt đối không được mặc quần đùi, không được cởi trần vì quan niệm của tộc người cho rằng người đó không biết tôn trọng bố mẹ, không biết cư xử lễ phép với bố mẹ, với mọi người. Nếu không tuân thủ điều này chàng sẽ bị bố mẹ vợ mắng trách.
Buổi tối, chàng rể đi ngủ sau bố mẹ, sáng phải dậy sớm trước bố mẹ vợ. Nếu ngủ dậy muộn nhiều lần, chàng sẽ bị bố mẹ đuổi về nhà không cho ở rể nữa. Khi đã bị đuổi đồng nghĩa với việc con rể bị gia đình gái phạt 3 lít rượu, gà 1 kg trở lên, lợn 15 kg. Tất cả các lễ vật này do bố mẹ chàng trai mang đến đền cho bên nhà gái và có lời xin lỗi.
Vào những buổi sáng sớm, chàng rể thường đem chài đi quăng cá suối về làm thức ăn cho gia đình. Khi lấy chài không được cho tiếng kêu vòng sắt đáy chài, đi lại và lấy chài rất nhẹ nhàng. Làm được những điều như vậy, chàng rể rất được bố mẹ vợ quý mến và khen tài giỏi, biết chu đáo lo toan cho gia đình, yêu quý bố mẹ. Tộc người quan niệm, sau này chàng rể biết làm ăn giỏi như cha mẹ vợ, có nhà cao, nhà nhiều gian để ở… Khi đi rừng, chàng phải làm bẫy để bẫy chuột, bẫy chim, bẫy thú rừng hoặc cùng anh em tổ chức đi săn con lợn rừng, con hoẵng… Chàng rể tài giỏi sẽ kiếm được nhiều thức ăn, thực phẩm cung cấp cho bữa ăn hàng ngày.
Trong khi đi ở rể, chàng trai sẽ về nhà xin bố mẹ đẻ một đôi gà hoặc xin một con lợn nái về làm giống để phát triển đàn gà, đàn lợn. Nếu bố mẹ vợ có khách quý đến thì con rể sẽ phải mổ gà để thiết đãi khách của bố mẹ. Trong bữa ăn, con rể phải túc trực để tiếp rượu, đồ ăn cho mọi người. Bố mẹ vợ có nhiều cách để thử con rể xem anh ta có là người nhanh nhẹn, hoạt bát không? Trong khi uống rượu, ông bố vợ nói bâng quơ về việc làm thức ăn để ăn uống, con rể nhanh nhẹn hiểu ý sẽ đi thêm thức ăn để bố mẹ thiết đãi khách. Tộc người cũng có quan niệm trong thời gian ở rể, con rể làm việc tốt và được bố mẹ anh em nhà cô gái yêu quý đến lúc cưới sẽ giảm cho ít tiền bạc. Cụ thể trong các đám cưới cổ truyền, nhà gái đòi đủ 23 đồng bạc (20 đồng mua cô gái, 3 đồng trả tiền sữa) thì con rể làm tốt sẽ được giảm 5 đồng chỉ còn 18 đồng. Thời gian ở rể bên nhà gái, nếu người con trai làm việc tốt, bố mẹ cô gái sẽ tạo điều kiện cho gà, lợn giống để chăn nuôi làm tài sản riêng. Đây được coi như tài sản bố mẹ cho con gái con rể khi đi lấy chồng về để làm vốn làm ăn phát triển kinh tế gia đình.
Việc đi ở rể là bắt buộc, thuộc về tập tục nên từ đời này sang đời khác, con cháu dân tộc Mảng vẫn phải duy trì thực hiện các việc đó. Song trong thời gian ở rể, người con trai đó muốn về thăm bố mẹ đẻ phải xin phép với bố mẹ cô gái, đồng ý mới được đi. Nếu gia đình nhà trai ở trong cùng một bản thì chàng thỉnh thoảng về thăm, còn nếu ở bản xa phải vài ba tháng mới đi thăm một lần. Khi chàng trai đưa con gái về thăm nhà, bà mẹ chồng tương lai luôn quan sát để ý xem cô con dâu có thực chất tốt bụng như con trai mình nói hay không. Bà thường ngồi ở trong buồng để quan sát, đây cũng được coi như là thử thách đầu tiên của con dâu. Vào mỗi buổi sáng mẹ chồng dậy sớm hơn mọi ngày, ngồi ở trong quan sát xem con dâu có dậy sớm không? có biết lấy gạo đem xuống cối giã không? trước khi giã có lau chùi vệ sinh cối giã hay không?… Nếu cô gái làm tốt theo đúng các trình tự như trên tức là cô gái này khéo làm ăn, đảm đang, hiếu thuận với mọi người, mẹ chồng rất vui. Nếu cô dâu nào mà lười không chịu quét dọn sạch cối giã mà cứ đổ luôn thóc vào thì mẹ chồng đánh giá là người làm đâu bỏ đó, vụng về, sau này gia đình không làm ăn phát triển tốt được.
Sau khi ở rể đủ thời gian, chàng trai về báo cáo kết quả với bố mẹ tìm ông bà mối giúp đi hỏi vợ, chọn ngày tốt làm đám cưới. Người Mảng quan niệm, ngày tốt là những ngày không trùng với ngày người mất trong gia đình trong dòng họ của cả nhà trai và nhà gái.
Nguyễn Thanh