Quan niệm của dân tộc Thái về thế giới thần linh

Người Thái còn có tên gọi khác là Táy, Hàng Tổng, PaThay, Thổ Đà Bắc. Người Thái đến cư trú ở vùng Tây Bắc đã hơn chục thế kỷ. Hiện nay người Thái chia ra 2 ngành: Thái đen và Thái trắng. Sở dĩ có sự phân biệt như vậy là theo tên gọi, theo nơi cư trú.  Đồng bào quan niệm vạn vật hữu linh, do đó họ thực hiện nhiều nghi lễ để cầu mong sự phù hộ của các đấng sinh linh cho mùa màng tươi tốt, người an, vật thịnh. Các hoạt động cúng tế, cầu mong đó đã sinh ra các nghi thức, nghi lễ, tín ngưỡng dân gian.

Trong lĩnh vực tín ngưỡng tôn giáo đồng bào không chịu ảnh hưởng của Nho giáo, Phật giáo… mà sinh hoạt tôn giáo của họ chủ yếu là tôn giáo nguyên thủy, thờ thần sông, thần núi, thờ cúng vật tổ. Họ tin và thờ một lực lượng siêu nhiên đó là “phi” (ma).

“Phi khuôn” tức là linh hồn con người có “xam xíp khuồn mang nả, hả xíp khuồn mang lằng” (30 hồn ở phía trước và 50 hồn ở phía sau) nằm trên từng bộ phận cơ thể trong đó hồn chủ là hồn ngụ ở chỏm tóc hay đỉnh đầu (chòm khuôn).

“Phi một” là một lực lượng siêu nhiên bảo vệ cho sự tồn tại của linh hồn trong mỗi cá thể con người và tự nhiên. “Phi một” sẽ nhập thân (tư mau) vào một người nam hoặc nữ trưởng thành (một lao), biết phù phép ma thuật để đuổi bắt giết loài ma làm hại linh hồn. Đây thuộc dạng ma thuật chữa bệnh làm cho linh hồn khỏe khoắn. Người làm “một” còn có một lực lượng siêu nhiên khác giúp sức mạnh “nhập thân” và giao tiếp với thần linh do vậy nó nhuốm màu đặc tính Saman giáo.

Bản và Mường trong lực lượng siêu nhiên trở thành “phi bản”, “phi mường”. Đó là linh hồn chủ chính của bản mường được cộng đồng lấy áo để đặt mâm cúng. Người được lựa chọn phải là người thuộc dòng dõi người đầu tiên đứng đầu việc gây dựng lên bản, mường gọi là “chảu sửa” (chủ áo). Trong “phi bản”, “phi mường” bên cạnh “chảu sửa”, cai quản linh hồn trong bản, mường còn có “chảu nặm” (chủ nước), “chảu đin” (chủ đất) chuyên cai quản những thần linh của sông suối, núi khe… cũng giống như quan niệm của người Kinh “đất có thổ công, sông có hà bá”.

“Phi” còn là các đấng sáng tạo được gọi là Mường Then (mường trời), có 11 vị đứng đầu chuyên giữ chức năng về một đường sáng tạo ra cuộc sống con người ở nơi trần gian. Trong đó có “Then Luông” là nắm quyền cao nhất tạo ra sự giàu sang phú quý.

Như vậy “Mường Phi” là thế giới tâm linh, thế giới riêng đối lập hẳn với thế giới sự sống của con người. Hai thế giới: một bên là mường ma – bản âm hay mặt tối, một bên là người mường – bản dương hay mặt sáng của sự  sống con người, được liên hệ với nhau bởi một lực lượng siêu hình là linh hồn của mỗi cá thể con người và thế giới tự nhiên. Với quan niệm như vậy người Thái cho rằng có sự sống là do có linh hồn tồn tại trên thể xác. Thể xác là cái con người, còn linh hồn là cái bóng (khuồn ngau) cư trú trên chỏm đầu. Khi linh hồn tách khỏi thể xác con người sẽ chết, các linh hồn sẽ rời khỏi thân xác và tan biến vào mương ma – mương của những linh hồn để hình thành các loại ma và sẽ được cư trú trên những mường ma kháng nhau tùy theo những hình thức chết khác nhau.

• Một số hình thức chết và vật hiến sinh

Chính vì vậy, tang lễ truyền thống của người Thái có rất nhiều nghi thức, nghi lễ để tiễn đưa hồn người chết về với tổ tiên. Tuy nhiên, ngày nay, xó hội ngày càng phỏt triển,  những nghi thức và vai trũ của tang lễ đối với đời sống xó hội người Thái cũng có sự thay đổi theo. Việc tang không chỉ tuân thủ theo những luật tục riêng của từng vùng, từng địa phương mà phải tuân thủ theo pháp luật chung của một quốc gia, tránh lóng phớ, tránh ô nhiễm môi trường…

Mai Loan