Làn khói chiều bàng bạc ở đâu ùa về phả vào cánh đồng làng trước nhà, vương vít tâm hồn làm cho sống mũi cay cay mùi khói. Lòng người chợt nhớ cánh đồng quê ngày nào vào mùa gặt, làn khói chiều vương gốc rạ và bay lên trời hoà vào mây trắng.
Những thửa ruộng là cả sự sống của người mẹ quê ngày nào. Thời hợp tác xã, ruộng quý vô cùng, bởi tất cả chỉ trông vào đồng ruộng, vào những vụ gặt, những mùa ngô khoai để ấm lòng những mùa đói mòn đói mỏi.
Mẹ đi làm hợp tác, công điểm chẳng thấm vào đâu vì nhà đông con. Vào mùa giáp hạt, cả nhà độn thêm củ khoai, củ sắn cho no bữa. Những mùa cày bừa, mẹ cố vỡ vạc thêm những khoảnh lầy trũng giáp những sườn đồi để cơi nới ruộng cho rộng thêm ra với mong muốn cấy thêm được những vạt lúa cho thóc thêm hạt, nồi cơm thêm đầy.
Mẹ dồn tất cả gánh nặng mưu sinh, công sức, tảo tần, lam lũ và những giọt mồ hôi mặn mòi vào đồng ruộng. Mùa nước cạn, chỉ biết ngửa mặt ngóng nước trời mưa xuống, thức đêm thức hôm để dẫn nước về đồng cho kịp sớm mai cày ải. Mẹ như thân cò, thân vạc ngược xuôi cánh đồng nhà mình. Mỗi mùa gieo cấy cây mạ xanh non xuống bùn là chất chứa bao hy vọng lúa sẽ cho những mùa vàng.
Lòng mẹ thắt lại mỗi khi chuột bọ phá hoại những khoảnh lúa đang ấp bẹ, mỗi khi lũ ùa về trong đêm để sáng mai thức dậy thấy cả cánh đồng loang loáng nước ngập lưng ngọn lúa. Cánh đồng là nơi mẹ bán mặt cho đất, bán lưng cho trời từ mùa này sang mùa khác. Thời gian, mùa vụ dường như không theo kịp dáng vóc hao gầy nhưng dẻo dai của mẹ.
Mỗi khi mùa lúa gặt, lại tiếp mùa khoai, mùa ngô và cả những luống rau xanh xen vụ cho đất đỡ nhàn rỗi. Cũng là để thêm nguồn lương thực cho cả nhà.
Đồng ruộng cho con những bữa cơm nóng hổi những trưa hè, cho con những nồi khoai luộc những chiều đông giá lạnh. Nhưng con đâu biết, ruộng đồng làm cho bàn chân của mẹ ngày càng thêm nứt nẻ, vai gầy nặng trĩu, tay chân đau nhức mỗi ngày, cánh cò lặn lội nơi đồng sâu.
Cả bầu trời tuổi thơ con gắn với cánh đồng của mẹ. Những buổi trưa hè trốn nhà ra đồng tìm tổ chim cuốc, chim ri, câu cá rô, kéo vó tôm và bắt những con cua béo kềnh nằm dưới gốc rạ.
Những chiều đông buốt giá, cùng bọn trẻ trong làng gom gốc rạ khô đốt thành đống lửa để sưởi ấm, tìm khoai còn sót lại trên đồng nướng ăn sao mà ngon lành đến thế.
Mùa gặt về, rơm vàng thơm nức đường quê, vương theo bước chân mỗi khi đến trường. Chiều chiều, chú trâu già nhẩn nha nhai rơm, bọn trẻ cùng nhau nhảy lên những đống rơm cao ngất để chơi đuổi bắt mãi không muốn về.
Chiều hè, cánh diều tuổi thơ vi vút gió đồng, chao lượn giữa tấm thảm lúa vàng là một bầu trời kí ức của những trẻ nơi thôn quê. Cánh đồng đã cho tuổi thơ con hơi ấm ổ rơm của bà những đêm đông giá lạnh. Mùa gặt, bà chọn những cụm rơm nếp, phơi khô, bện thành những tấm đệm rồi trải chiếu lên trên để nằm vào mùa đông.
Ruộng đồng đã cho con những dư vị tuổi thơ thương nhớ đến trọn đời. Bát cơm nóng hổi ngày mùa, chiếc bánh mật, bánh dợm gói lá chuối dẻo thơm vị nếp mới, những hạt cốm rang vàng ruộm, con đòng đong kho quả chay chín, những bát canh cua ngọt lử những trưa hè.
Mỗi mùa qua đi, cánh đồng nhà mình vẫn xanh màu lúa. Lúa vẫn thế, bùn đất vẫn nâu nhạt, hương lúa nồng nàn theo làn gió đồng vi vút.
Hôm nay, con trở về làng, trở về căn nhà xưa nép mình bên tán cọ xoè chao nghiêng nỗi nhớ. Con về tạ ơn cánh đồng của mẹ đã nuôi lớn tuổi thơ con, đã cho con một khung trời kí ức, đã cho con sự sống từ bông lúa, củ khoai, con tép, con cua. Con về tạ ơn dáng hao gầy, giọt mồ hôi, vết chân nứt nẻ của mẹ, tạ ơn thân cò lặn lội đêm ngày để chưng cất thành những dòng sữa ngọt ngào nuôi lớn cuộc đời con.
NGUYỄN THẾ LƯỢNG