Đã gần 30 năm, từ con thuyền độc mộc, đến chiếc thuyền sắt gắn động cơ có mái che. Dù ngày mưa cũng như ngày nắng, chưa khi nào ông trễ hẹn đưa đón các em học sinh qua sông. Ông là Lò Văn San, dân tộc Thái ở bản Hì, xã Ta Gia, huyện Than Uyên (Lai Châu). Bến sông nơi đây được bà con gọi với cái tên quen thuộc- bến ông San.
Noong Quài là bản của đồng bào Mông duy nhất của xã Ta Gia, huyện Than Uyên. Bản nằm tách biệt như một hòn đảo phía bên kia sông Nậm Mu. Đã từ lâu, mái chèo của ông San là phương tiện duy nhất giúp bà con và các em học sinh nơi đây đi lại qua sông.
Xã Ta Gia có 14 bản thì có đến 6 bản thuộc Dự án di dân Tái định cư thủy điện Huội Quảng. Theo chân các thầy cô giáo trường Phổ thông dân tộc Bán trú Tiểu học số 1 xã Ta Gia đưa các em học sinh xuống bến về bản sau một tuần học bán trú. Khi cập bờ bên kia an toàn, ông đánh lái cho thuyền về bến. Tiếp chúng tôi ngay trên khoang thuyền như chính ngôi nhà thứ hai của mình, nhấp ngụm nước đun sôi đựng trong chai nhựa, ông trải lòng: “Đời mình không biết mặt cái chữ khổ lắm, thấy chúng ham học mà thương. Mùa cạn thì không sao, chứ lũ về nhìn tụi nó qua sông bằng bè mảng nguy hiểm, không an toàn. Đành lòng sao được, chúng cũng như con cháu mình mà!”.
Ông San đưa các em học sinh qua sông đi học.
Không nhớ nổi mình đã gắn bó với con thuyền và bến sông này từ bao giờ, chỉ biết rằng chàng thanh niên người Thái, nhà vốn nghèo đông miệng ăn. Tuổi thơ cậu bé San đã gắn liền với con thuyền, bến sông để mưu sinh, nên chẳng có cơ hội được đến trường. Ngày trước Nậm Mu chưa làm thủy điện, bà con người Thái định cư quây quần cả ở ven sông này. Nói là sông chứ mặt nước cũng chỉ nhỉnh hơn con suối to một chút. Bởi đây là dòng phụ lưu từ sông Đà chảy ra. Mùa cạn bà con vẫn lội qua sông đi nương, đi rẫy, chỉ khi lũ về mới đi thuyền, bơi mảng.
Cũng như bao hộ ở bản Hì, gia đình ông San có lán nương phía bên kia sông, ban đầu thuyền chỉ là phương tiện di chuyển của gia đình. Sau này nhu cầu bà con đi lại nhiều, nên ông quyết định chuyên chở dịch vụ, riêng với các em học sinh chưa khi nào ông thu tiền cả.
Sau khi bản Mì lên nơi ở mới theo chương trình Tái đinh cư Thủy điện Huội Quảng. Nước dâng cao, mặt sông sâu và rộng đi thuyền gỗ mất nhiều thời gian, mà lượng người qua sông ngày càng nhiều. Năm 2014, Công an huyện Than Uyên hỗ trợ cho Ta Gia một chiếc thuyền máy để đưa đón nhóm học sinh ở bản Noong Quài đi học. Được bà con tín nhiệm, chính quyền xã đã quyết định bàn giao con thuyền cho cha côn ông San quản lý: “Vào thời điểm tựu trường nước sông chảy dữ lắm, nhiều em ngại đi học, giáo viên chúng tôi cắm bản thường xuyên để vận động các em ra lớp ra trường. Có đận mưa to, không về được thầy cô phải trú tại lán nương, đợi mưa tạnh mới dám xuống bến. Cứ thấy phía bên này sông ón tay kêu lớn “đò ơi…” là bác San có mặt ngay. Không ngại thời gian, thời tiết, chưa khi nào bác San lỡ hẹn, cũng may nhờ có bác là người thạo sông nước, nên thầy trò cũng yên tâm hơn mỗi lần qua sông”, thầy Đỗ Thế Bằng – Hiệu trưởng trường PTDTBT Tiểu học số 1 xã Ta Gia kể.
Nhìn cảnh ông San và các thầy cô giáo khẩn trương giúp các em mặc áo phao xuống thuyền về bản, chúng tôi thật sự khâm phục công việc hằng ngày của ông cũng như hành trình đến với con chữ của các em học sinh nơi đây: “Năm học này toàn xã có 483 em ở bản xa phải nội trú tại trường từ chiều chủ nhật đến chiều thứ sáu, riêng điểm bản Noong Quài có gần 70 học sinh. Lúc đầu xã giao thuyền cho cha con ông ấy cũng lo lo, vì từ trước tới giờ chỉ thấy ông quen với thuyền gỗ và mái chèo. Nhưng sau khi được tập huấn cách vận hành thuyền máy và nghiệp vụ, kỹ năng khi tham gia giao thông đường thủy, giờ ông San không những điều khiển phương tiện thành thạo mà luôn đảm bảo thời gian, sự an toàn cho các em học sinh và bà con”, chủ tịch UBND xã Ta Gia Vàng A Mang chia sẻ.
Còn với ông Hoàng Văn Sinh người có 14 năm làm trưởng bản Hì, khi hỏi chuyện về ông San, ông vui và tự hào lắm: “Không nhớ từ khi nào nữa, ngày bé tôi đã thấy cha con ông San chèo thuyền ở khúc sông này rồi. Cha con ông ấy ở sông nhiều hơn ở nhà mà, có nhiều trường hợp trượt chân, nước cuốn đã được ông San kịp thời cứu vớt đấy”.
Không chỉ nặng lòng với bến sông và niềm vui khi mỗi chuyến đò cập bến an toàn. Qua câu chuyện với bà con bản Hì, chúng tôi được biết, trước đây con đường xuống bến chỉ là đường mòn nhỏ thó, đi lại rất vất vả. Để khắc phục tình trạng đó, ông San đã vận động bà con mở rộng đường. Sau này, nhờ có chương trình Tái định cư, xây dựng Nông thôn mới, giờ thì đường đã được bê tông hóa, bà con đi lại thuận lợi hơn xưa nhiều.
Ông San chỉ tay về phía tả bờ sông, nơi có con thuyền sắt đang phơi mình.trên cát. Thì ra, đó là chiếc thuyền nhà nước giao, nhưng nay đã hỏng, thủng nhiều chỗ. Để vận chuyển hàng hóa, cũng như phục vụ chở khách, vừa rồi gia đình ông đã quyết định đầu tư một con thuyền mới gần 100 triệu đồng. Khi được hỏi khi nào ông thôi lái thuyền, ông cười: “Tôi sẽ lái thuyền phục vụ bà con và các cháu học sinh đến bao giờ sức khỏe không cho phép, khi đó đã có các con thay mình lái. Thấy con em hăng say đến trường học chữ là mình vui rồi”.
Bằng những việc làm hàng ngày, ông được bà con tin yêu, qúy trọng. Được biết, theo kế hoạch hết năm nay, tuyến đường 7km từ bến sông Nậm Mu lên bản Noong Quài sẽ hoàn thành. Và một niềm vui nữa, tới đây, nhà nước sẽ khởi công làm bến phà từ bản Hì sang Noong Quài, nghĩa là tương lai không xa, bà con nhân dân Ta Gia đi lại thuận lợi hơn, các em đến trường nhanh hơn. Và sẽ có nhiều người không còn nhớ đến hình ảnh ông lái đò ngày nào chở học sinh trong mùa lũ. Nhưng cái tên bến “ông San” sẽ còn mãi với thời gian, với bản làng.
Hà Minh Hưng