Các điệu múa xòe, múa nón, múa khăn, múa xoỏng cùng câu hát then của dân tộc Thái; múa khèn, múa xúng xính dân tộc Mông; hát dân ca đối đáp dân tộc Dao, dân tộc Si La… trong các buổi lễ, tết, ngày hội cho thấy nghệ thuật biểu diễn dân gian của 20 dân tộc Lai Châu rất phong phú, đa dạng. Hiện nay, tại các bản du lịch cộng đồng, đã thấy có sự góp mặt của dân ca, dân vũ song còn chưa được quan tâm phát triển tương xứng với tiềm năng. Để dân ca, dân vũ có những đóng góp tích cực hơn trong phát triển du lịch cộng đồng thì cần sự nhập cuộc của các cơ quan chức năn và cộng đồng nhân dân các dân tộc.
Kỳ I: Đặc sắc nghệ thuật biểu diễn dân gian
Lai Châu là vùng văn hóa nguyên sơ với những giá trị truyền thống còn đậm đà bản sắc, bao gồm cả các di sản văn hoá vật thể và phi vật thể. Những điệu múa, bài hát dân gian là di sản văn hoá phi vật thể đáng quý của các dân tộc, thuộc loại hình nghệ thuật biểu diễn dân gian.
Các bài hát, điệu múa truyền thống được tộc người gìn giữ, phát huy, sử dụng trong nhiều phương diện của đời sống: từ các nghi thức tín ngưỡng dân gian đến lễ, tết, ngày hội, trong sinh hoạt cộng đồng… Múa, hát dân gian thể hiện tình cảm, đời sống tinh thần, đạo đức cổ truyền của dân tộc trong các lễ thức (múa hát tín ngưỡng). Qua dân ca, dân vũ truyền thống, có thể cho người xem, người nghe những thông tin về lịch sử, địa lí, môi trường sinh thái tộc người.
Ngược dòng sông Đà đến với sắc màu văn hóa các dân tộc: Cống, Si La, La Hủ, để thấy các dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Tạng Miến có kho tàng dân ca, dân vũ độc đáo. Điệu hát, tiếng trống của người Cống háo hức, vui tươi, nhựa sống căng tràn trong vũ khúc mừng nhà mới, cầu mùa. Dân tộc La Hủ yêu tiếng sáo, tiếng khèn, tiếng đàn tre. Những cô gái Mảng xúng xính trong chiếc váy cuốn tấm vải thô màu trắng, duyên dáng trong làn điệu nồng say. Những thiếu nữ Hà Nhì khỏe khoắn vui tươi trong điệu á mì sơ… Người Si La sống ở vùng gần sông suối, những điệu múa thường có đạo cụ là chiếc túi gai, sàng gạo, gùi… Tiếng bước chân hòa trong đồng bạc trên áo, khăn hòa cùng tiếng cười giòn giã tạo nên vùng văn hóa riêng biệt. Nghệ nhân ưu tú người Si La, Hù Cố Xuân dành trọn đời tâm huyết với việc truyền dạy dân ca, dân vũ cho các em, các cháu trong đội văn nghệ xã. Theo bà, các bài dân ca chủ yếu phản ánh tâm tư, tình cảm của dân tộc Si La nên được hát trong mọi hoàn cảnh: “Bê lơ min trê thò ơ” (ánh trăng), “Dê mí ị thì ê” (hát ru), “Nhăm pơ” (nhanh tay), “Sơ chư cợ Si La” (truyền thống Si La)…
Khèn và dân ca Mông được tái hiện trên các sân khấu là điểm nhấn thu hút khách du lịch.
Mảnh đất “nơi con sông Đà chảy vào đất Việt” – Mường Tè sản sinh ra những thế hệ trẻ tiếp nối việc gìn giữ, phát huy, bảo tồn văn hoá đặc sắc của dân tộc. Nhiều tác phẩm múa đương đại đã lấy lấy liệu từ loại hình múa dân gian, như các tác phẩm Tiếng vọng Là Khư (dân tộc Hà Nhì đen), Khoe khăn (dân tộc Giáy), Nhịp sống (dân tộc Lự), Mùa thay lá (dân tộc La Hủ)…
Dân ca, dân vũ dân tộc Thái kể về tập tục sản xuất, sinh hoạt đời thường, giai điệu mang nét đặc trưng tộc người. Người Thái trắng Lai Châu có các lễ hội lớn như: Then Kin Pang, Nàng Han, Kin Lẩu Khẩu Mẩu… trong nghi lễ thờ cúng, các điệu múa miêu tả động tác lao động sản xuất, mời thần linh, cầu mùa… Người Thái nổi tiếng với 36 điệu xòe được phát triển thành các điệu múa truyền thống của dân tộc mình để phục vụ các dịp lễ, tết, ngày hội. Có điệu múa gắn với văn minh lúa nước, có điệu gắn với sinh hoạt đời thường như tắm suối, gội đầu.
Đội múa không chuyên Mùa ban trắng phường Đoàn Kết (thành phố Lai Châu) gồm 12 thành viên thành lập từ năm 2000. Cho đến nay, Đội đã thực hiện hàng trăm cuộc giao lưu, biểu diễn ở trong và ngoài tỉnh. Đội đạt 1 số giải thưởng như: giải A tiết mục “Múa nón” trong Liên hoan băng đĩa hình toàn quốc lần thứ nhất tổ chức tại Sa Pa (tỉnh Lào Cai). Giải A tiết mục múa “Tính tẩu nhớ thương” trong Hội diễn các dân tộc thiểu số tại Lai Châu lần thứ nhất… Tuy thành viên đội múa đều đã cao tuổi nhưng khi hóa thân thành các diễn viên trong điệu múa khăn, múa quạt của dân tộc mình, họ trở lại tuổi đôi mươi, eo hắt đáy lưng ong, tiếng hát mượt như làn suối, tóc xõa dài làm vương vấn trái tim trai bản. Khi tiếng nhạc tính tẩu, tiếng lắc rộn ràng cất lên, họ lại hướng dẫn nhau từng điệu đi sao cho đúng động tác, chân tay nhịp nhàng. Họ đang ngày ngày gìn giữ những điệu múa dân gian của dân tộc Thái để những dịp lễ, hội lớn, thế hệ đi sau lại được chiêm ngưỡng nét đẹp văn hóa dân tộc.
Các dân tộc ở Lai Châu có đời sống văn hoá phong phú thông qua dân ca, dân vũ. Nột số năm gần đây, một số cộng đồng dân tộc đâu tư, phát triển mô hình bản văn hóa du lịch. Trong đó, các điểm bản tiêu biểu thu hút khách du lịch chủ yếu là của người dân tộc Thái (Bản Vàng Pheo – Phong Thổ, bản Nà Khương – Tam Đường), dân tộc Mông (Bản Sin Suối Hồ – Phong Thổ; bản Sì Thâu Chải, bản Lao Chải 1 – Tam Đường; Bản Gia Khâu 1, Gia Khâu 2 – thành phố Lai Châu); dân tộc Lự (Bản Hon, Bản Thẳm – Tam Đường), dân tộc Giáy (xã San Thàng, thành phố Lai Châu)…
Theo ông Lê Quang Minh – Trưởng phòng Quản lí Du lịch, Sở Văn hoá Thể thao và Du lịch, Âm nhạc, nghệ thuật múa, từ đặc trưng thể loại luôn gây được chú ý của đám đông đã tác động mạnh mẽ tới giác quan, cảm xúc của du khách; những điệu dân vũ, múa truyền thống vừa lưu giữ trong đó giá trị văn hoá nghìn đời, thể hiện nếp sống, tâm hồn, tình cảm và cốt cách người bản địa, vừa có chức năng giải trí, thẩm mĩ đối với du khách. Những điệu múa hòa trong tiếng nhạc dân tộc du dương, vui nhộn làm tăng tính hấp dẫn, thu hút của du lịch cộng đồng.
Trong các chương trình văn nghệ lớn của tỉnh: Kỷ niệm 110 năm thành lập tỉnh, 70 năm thành lập Đảng bộ tỉnh; đón nhận Huân chương Độc lập hạng Nhất, Ngày hội Văn hóa dân tộc Mông, Lễ hội ném còn 3 nước Việt – Lào – Trung, Tuần Du lịch – Văn hóa Lai Châu… dấu ấn các dân tộc trong nghệ thuật biểu diễn dân gian được khẳng định rõ nét. Ở các chương trình mang quy mô nhỏ hơn, cấp huyện, xã thì văn hóa dân tộc trong khu vực ấy cũng được chú ý trong từng tiết mục biểu diễn.
Trong thời đại kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và cuộc cách mạng công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ, bản sắc văn hoá là tài nguyên, điều kiện cốt lõi để xây dựng môi trường du lịch bền vững, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo nhằm thu hút đông đảo du khách, nâng cao chất lượng và khả năng cạnh tranh cho du lịch Lai Châu. Để những di sản văn hoá phi vật thể bao gồm nghệ thuật biểu diễn được phát huy sẽ góp phần thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa du lịch cộng đồng tại tỉnh nhà, mang lại thu nhập, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và phát triển văn hóa, con người Lai Châu.
YẾN – GIANG