Lễ Cấp Sắc (hay còn gọi lễ “Tủ cải”) của người Dao Đầu Bằng (xã Hồ Thầu, huyện Tam Đường) là nghi lễ quan trọng, đánh dấu sự trưởng thành của người con trai dân tộc Dao. Từ đây người con trai được “cấp sắc”, nghĩa là được quyền làm chủ gia đình, được đặt tên âm để thờ cúng tổ tiên, được công nhận là con cháu của Bàn Vương – tức là thuộc huyết thống dân tộc Dao. ngày này, mọi người trong bản ai cũng mặc những bộ trang phục truyền thống đẹp nhất, mới nhất và tập trung tại cây đa đôi, nơi diễn ra nghi thức quan trọng nhất của buổi lễ.
Lễ Cấp Sắc được thực hiện cho con trai từ mười tuổi trở lên. Sau lễ Cấp Sắc, người đàn ông Dao còn có thể được cấp âm binh và trao quyền làm thầy. Gia đình người Dao phải có sự chuẩn bị từ sáu tháng trước. Lễ gồm: một con lợn to; tám, chín con gà; gạo; rượu; giấy bản, tiền vàng… Trước đó, gia đình có con trai được cấp sắc phải đến xin thầy mo xem ngày tháng tốt để làm lễ. Nếu ngày đẹp thì làm từ năm đến bảy ngày, còn ngày xấu thì diễn ra trong vòng từ ba đến năm ngày. Lễ Cấp Sắc thường được tổ chức diễn ra vào dịp cuối năm, hoặc sang đầu năm mới tầm tháng giêng, tháng hai khi nông nhàn, chưa tới thời vụ.
Thầy mo được mời tới làm lễ là người có pháp thuật cao tay, được kính trọng trong cộng đồng người Dao. Thường sẽ có một thầy cả, một thầy hai và sáu, bảy người thầy con. Thầy cả là người trực tiếp cúng bái và chịu trách nhiệm chỉ đạo cả buổi tế lễ. Ngay từ buổi lễ đầu tiên, sau khi thầy cả cúng bái, gia chủ làm cơm thiết đãi dân bản. Sau đó, trong vòng năm hoặc bảy ngày làm lễ Cấp Sắc, người con trai làm lễ phải thực hiện chế độ ăn chay khắt khe. Mỗi bữa chỉ được dùng một chén nước, một bát cơm trắng với muối cùng việc kiêng không nói chuyện với con gái.
Trong nghi lễ này, quan trọng nhất là “lễ rơi đài” cũng là nghi thức cuối cùng quyết định sự thành công của lễ Cấp Sắc. Đài được dựng cách nhà làm lễ khoảng 100m, được làm từ bốn thân gỗ thẳng, chắc chắn, đường kính 25cm dựng theo hình trụ, buộc bằng dây rừng, có thang đi lên, xung quanh dán giấy đỏ, cao 2,5 – 3m. Trên đỉnh có mặt phẳng như cái bàn nhỏ, trên mặt phủ một lớp cỏ gianh. Cỏ gianh với người Dao Đầu Bằng tượng trưng cho sự linh thiêng (người Dao ở một số nơi khác thuộc Tây Bắc, cỏ gianh tượng trưng cho vảy rồng).
Thầy cả và người làm nghi lễ sẽ mặc cùng một bộ quần áo màu đỏ. Chàng trai làm lễ sẽ đội nón lá có treo đồng xu xung quanh, ngồi trên đài, quay lưng xuống để rơi tự do, phía dưới có nhiều người đan tay đứng đỡ. Nếu người làm lễ rơi xuống bình an vô sự thì buổi lễ Cấp Sắc đã thành công. Từ đây, người con trai này sẽ được cấp sắc, được đặt tên âm có quyền làm thầy, được giao tiếp với tổ tiên, nhận thầy cả làm bố và được thầy cả truyền nghề. Nếu người làm lễ rơi xuống bị chảy máu mũi, bị đau (người Dao cho rằng những người này đã không tuân thủ quá trình kiêng khem trong bảy ngày nên bị thần linh phạt), thì việc thực hiện nghi lễ Cấp Sắc với người này coi như thất bại.
Anh Tẩn A Phụ, người Dao Đầu Bằng thuộc xã Hồ Thầu, huyện Tam Đường cho biết: Ngày trước, mỗi nhà có con trai muốn làm lễ Cấp Sắc thì phải chuẩn bị tiền mặt từ 7 – 10 triệu đồng, nuôi được lợn, gà thì đỡ hơn. Còn ngày nay, nhiều nhà trong bản có thể kết hợp để cùng tổ chức lễ Cấp Sắc cho con trai, nhằm tiết kiệm được chi phí mà ý nghĩa tâm linh vẫn được bảo tồn.
Trong quá trình thực hiện lễ Cấp Sắc, có sử dụng nhiều chữ nho và tranh thờ, phổ biến nhất là tranh Tam Thanh. Người Dao thờ ba vị thần có quyền lực tối thượng, cai quản ba nơi theo quan niệm của họ là: Ngọc Thanh là vị thần cai quản trên trời; Thượng Thanh vị thần cai quản trần gian còn Thái Thanh vị thần cai quản âm phủ. Họ tin tưởng các vị thần linh này có sức mạnh siêu nhiên để bảo vệ cho con người. Trong quá trình tham dự lễ Cấp Sắc, con cháu người Dao sẽ hiểu hơn về lịch sử, cội nguồn của mình qua những bài cúng, sự tích, chuyện kể mà thầy mo đọc để cúng tạ các vị thần linh.
Hiện nay, nghi lễ Cấp Sắc – lễ Tủ cải vẫn được người Dao Đầu Bằng (xã Hồ Thầu, huyện Tam Đường) gìn giữ và phát triển qua các thế hệ. Gần đây, trong tuần lễ văn hóa du lịch của huyện Tam Đường có tái hiện trích đoạn “rơi đài” trong lễ Cấp Sắc, nhằm phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người Dao ở nơi đây.
THÙY TIÊN