Dân tộc Mông sinh sống ở tỉnh Lai Châu có nhiều ngành như: Mông Trắng, Mông Hoa, Mông Đen… Mỗi ngành có trang phục khác nhau nhưng điểm chung là được làm bằng nguyên liệu tự nhiên. Cùng với tiếng nói, chữ viết, trang phục của phụ nữ Mông Đen không chỉ mang đậm bản sắc văn hóa mà còn chứa đựng những giá trị nghệ thuật, giá trị lịch sử của dân tộc. Trang phục là một trong những chi tiết quan trọng đầu tiên để nhận biết và phân biệt giữa dân tộc này với dân tộc khác, không chỉ đáp ứng nhu cầu đời thường của bà con mà còn thể thiện được thẩm mỹ của dân tộc.
Tạo hình nghệ thuật trên trang phục của người Mông Đen được đúc kết và bảo tồn qua nhiều thế hệ. Nguyên liệu chính để làm váy, áo đều bằng sợi lanh và sợi bông, in hoa bởi sáp ong. Nổi bật trong trang phục truyền thống của người phụ nữ Mông Đen là có nhiều màu sắc. Từ bàn tay tài tình, khéo léo của người phụ nữ miền sơn cước đã tạo nên những bộ trang phục sặc sỡ, lung linh. Để làm ra một bộ trang phục hoàn chỉnh và ưng ý thì mất rất nhiều thời gian và công sức của các bà, các mẹ, các chị.
Hoa văn, họa tiết trên trang phục của người phụ nữ Mông Đen được phối hợp từ nhiều gam màu nóng, tạo cảm giác, nổi bật, ấn tượng. Họa tiết, hoa văn trên váy áo của người phụ nữ Mông Đen là sự đan xen, thay đổi chất liệu bằng cách ghép vải, mảnh nối thêu, hay các các chi tiết khiến cho nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Mông Đen trở nên độc đáo và khác biệt so với các dân tộc khác.
Người Mông Đen vận dụng nhiều kỹ năng thuần thục như: dệt vải, thêu thùa, ghép và vẽ sáp ong trên vải… Mỗi phương pháp đều có những đặc điểm mỹ thuật riêng. Họ đã biết tận dụng những ưu điểm của mỗi kỹ năng để bổ sung cho nhau, tạo thành nghệ thuật tạo hình trên sản phẩm dệt. Làm trang phục tưởng chừng như một công việc đời thường được thực hiện vào những ngày nông nhàn yên tĩnh, song lại chính là một hoạt động sôi nổi mang đầy đủ tính chất nghệ thuật.
Hoa văn trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông Đen được coi là tiêu chuẩn đánh giá tài năng và phẩm hạnh của người phụ nữ. Cô gái giỏi thêu thùa được cả cộng đồng đề cao, coi trọng. Trước khi đi làm dâu, cô gái người Mông Đen được mẹ tặng cho một bộ váy áo như của hồi môn quý giá, mang ý nghĩa thiêng liêng. Khi về nhà chồng, cô gái phải chuẩn bị bộ váy áo đẹp để tặng cho mẹ đẻ, mẹ chồng. Bởi vậy, váy thêu đẹp trở thành tài sản của người phụ nữ Mông Đen. Cũng vì thế, nên các thiếu nữ Mông Đen ở tỉnh Lai Châu hiện nay vẫn gìn giữ và phát huy nghề truyền thống làm bộ trang phục truyền thống độc đáo của dân tộc cho mình.
XUÂN CHIẾN